Prorocy i proroctwo (Polish translation/polskie tłumaczenie)
CDAMM

Prorocy i proroctwo (Polish translation/polskie tłumaczenie)

section link

Tło

W kontekście studiów religioznawczych i teologicznych ‘proroctwo’ jest najczęściej rozumiane jako zjawisko międzykulturowe obejmujące twierdzenia o nadprzyrodzonej lub natchnionej wiedzy przekazywanej lub interpretowanej przez autorytatywnego odbiorcę, pośrednika lub osobę tłumaczącą określaną mianem ‘proroka’. Termin ten jest również używany w bardziej ogólny i powszechny sposób w odniesieniu do osób, które są w stanie przewidzieć lub przepowiedzieć przyszłe wydarzenia, do przywódców pryncypialnych zmian oraz do tych, którzy dążą do spełnienia określonej wizji społecznej lub politycznej, ale nie posiadają żadnego specjalnego, natchnionego lub nadprzyrodzonego wglądu w rzeczywistość. Słowo ‘prorok’ i ‘proroctwo’ pochodzą od greckiego προφητης (prophētēs), znajdującego się w greckich tłumaczeniach Biblii hebrajskiej/Starego Testamentu oraz w Nowym Testamencie. Termin ten jest tłumaczeniem hebrajskiego נביא (navi’) pochodzącego z Biblii hebrajskiej/Starego Testamentu, chociaż można tam również odnaleźć inne hebrajskie czy greckie słowa do opisania tego lub zbliżonego zjawiska. Oba greckie i hebrajskie rdzenie słowa sugerują powiązanie z ideą ‘opowiadania’, ‘ogłaszania’, czy ‘czynienia jawnym’, ale były także użyte z połączeniu z innymi pokrewnymi znaczeniami. Warto zwrócić przede wszystkim uwagę na bierne znaczenie tego terminu, czyli ‘kogoś, kto został powołany’.

Związek pomiędzy przedstawieniem proroków i proroctw w Biblii a podobnymi zjawiskami występującymi na starożytnym Bliskim Wschodzie jest złożony i szeroko dyskutowany w świecie akademickim (omówienie zagadnienia można odnaleźć u Kelle 2014). Chociaż należy odnotować pewne różnice wynikające z kontekstu, to różne praktyki, rodzaje proroctw oraz idee przypisywane prorokom biblijnym są zasadniczo zbieżne z tymi, które można spotkać na starożytnym Bliskim Wschodzie oraz w świecie starożytnym (zob. np. Nissinen 2017). Co więcej, indywidualny lub grupowy dostęp do nadprzyrodzonego przesłania, przepowiednie dotyczące destrukcji, boskie ostrzeżenia, krytyka społeczeństw, wyrocznie, autorytatywne sny i wizje, wróżbiarstwo, proroctwa, opętania przez duchy oraz stany transowe czy ekstatyczne, są powtarzającymi się zjawiskami, występującymi w różnych kulturach, na różnych kontynentach oraz w różnych epokach (zob. np. Grabbe 2010).

Terminy ‘prorok’ i ‘proroctwo’ użyte w Biblii hebrajskiej/Starym Testamencie, a także w Nowym Testamencie obejmują szereg różnych praktyk, ale w podstawowym znaczeniu związane są z funkcją pośrednika pomiędzy światem ludzkim i boskim. Prorocy mogą być zarówno mężczyznami jak i kobietami. Powszechnie uważa się, że biblijni oraz pozabiblijni prorocy doświadczyli pewnego rodzaju boskiego objawienia, często obejmującego ostrzeżenia, groźby, żądania pokuty oraz krytykę społeczeństwa i niesprawiedliwości, któremu zazwyczaj towarzyszą przepowiednie zniszczenia i odnowy.

Księgi prorockie stanowią ważną część kanonów judaistycznych i chrześcijańskich. ‘Prorocy’ (נביאים; nevi’im) tworzą jedną z trzech głównych części Biblii hebrajskiej, która dzieli się na ‘proroków dawniejszych’ i ‘proroków późniejszych’. Prorocy dawniejsi obejmują księgi Jozuego, Sędziów, Samuela i Królów i opowiadają historię Izraela oraz Judy. Prorocy późniejsi składają się głównie z proroctw zapisanych w formie poetyckiej i obejmują trzy księgi noszące imiona trzech głównych proroków (Izajasza, Jeremiasza i Ezechiela) oraz czwartą księgę nazwaną na cześć dwunastu proroków mniejszych. Ta ostatnia nazywana jest Księgą Dwunastu w kanonie judaistycznym, ale w kanonach chrześcijańskich jest podzielona na dwanaście ksiąg noszących imiona wszystkich mniejszych proroków: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza i Malachiasza. Zbiór proroków późniejszych koresponduje z ogólną klasyfikacją literatury prorockiej w kanonach chrześcijańskich, do której dodaje się także Księgę Lamentacji (tradycyjnie kojarzoną z Jeremiaszem) i Księgę Daniela, a także (z wyjątkiem kanonu protestanckiego) Księgę Barucha i List Jeremiasza. Podczas gdy narracje, które znajdujemy u proroków późniejszych skupiają się głównie na poszczególnych prorokach, to opowieści u proroków dawniejszych zawierają informacje o zjawisku proroctwa i historie związane z niektórymi z najbardziej znanych proroków (np. Eliaszem, Elizeuszem). Zostało przeprowadzonych wiele dyskusji akademickich na temat związku między literaturą proroczą (szczególnie tą, którą można odnaleźć u proroków późniejszych) a pojawieniem się apokaliptycyzmu i literatury apokaliptycznej. Niezależnie jednak od tego jak ten historyczny związek dokładnie wyglądał, księgi prorocze, takie jak Jeremiasza czy Ezechiela, stały się źródłem licznych apokaliptycznych spekulacji i przepowiedni w swoich długich i skomplikowanych historiach odbioru, włączając w to inspirację widoczną w nowotestamentowej Księdze Objawienia.

section link

Proroctwa i prorocy w historii i kulturze

Pojęcia ‘prorok’ i ‘proroctwo’, a także związane z nimi idee, są używane w tożsamy sposób w różnych tradycjach i ruchach religijnych od czasów starożytnych, do współczesności - zwłaszcza w tych, które znajdują się ramach religii abrahamowych lub miały z nimi styczność, oraz które są często związane są z apokaliptycznymi i milenarystycznymi wierzeniami. Muzułmańska szahada (wyznanie wiary), jeden z pięciu filarów islamu, jest często tłumaczona w języku polskim jako ‘nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet jest jego Prorokiem’, a Mahomet w tradycji muzułmańskiej jest często nazywany po prostu ‘Prorokiem’. Księgi sybillińskie z okresu od V wieku p. n. e. do IV wieku n. e. pełniły funkcję proroczą (dotyczy to także apokaliptycyzmu, który można odnaleźć w tekście Sybilli Tyburtyńskiej) i z czasem zostały wchłonięte przez chrześcijańską świadomość. Charyzmatyczni mistycy, tacy jak Joachim z Fiore (1135–1202), Margery Kempe (ok. 1373 – zm. po 1438) (Watt 1997), reformatorzy, tacy jak Marcin Luter (1483–1546) (Atkinson 1984) czy Jan Kalwin (1509–1564) (Balserak 2014) oraz wielu innych zostali sklasyfikowani jako prorocy lub byli postrzegani w kategoriach proroczych. Chociaż elementy prorocze występują rzadziej w tradycjach azjatyckich, to nie są one tam całkowicie nieobecne. Budda jest przedstawiany jako postać posiadająca wiedzę o przyszłości, przepowiadająca nie tylko upadek przestrzegania jego nauk (gdyż żadna rzecz nie jest trwała), ale także pojawienie się postaci zwanej Buddą Maitreją (sanskryt: Maitreya), która ostatecznie przywróci utracony porządek. W buddyzmie japońskim najbardziej oczywistym przykładem proroczej postaci jest trzynastowieczny kapłan Nichiren (1222-1282).

Nowsze ruchy religijne często nazywają swoich założycieli i przywódców prorokami; na przykład Towarzystwo Panacea postrzegało swoją założycielkę, Octavię (Mabel Barltrop) (1866–1934) jako ostatnią prorokinię w linii natchnionych mistyczek wywodzących się od Jane Lead (1624–1704); Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich uważa Josepha Smitha (1805–1844) oraz jego następców zajmujących stanowisko prezydentów Kościoła, w tym obecnie urzędującego Russella M. Nelsona (ur. 1924), za proroków; Claude Vorilhon (ur. 1946), założyciel ruchu raeliańskiego, ukształtował swoją prorocką tożsamość poprzez spotkania z UFO oraz interpretację Biblii (Gallagher 2010). W odpowiedzi na kolonializm wiele rdzennych ruchów oporu zostało zorganizowanych przez ludzi, którzy podawali się za proroków. Przykładowo, kilka proroczych ruchów powstało w XIX wieku wśród Maorysów w odpowiedzi na brytyjski kolonializm na terenach Aotearoa (określenie na Nową Zelandię w języku maoryskim). Prorocy tacy jak Te Ua Haumēne (Pai Mārire) i Te Kooti (Ringatū) znaleźli inspirację zwłaszcza u proroków Starego Testamentu oraz Izraelitów, co pomogło im odróżnić się od swoich chrześcijańskich kolonizatorów (Rangiwai 2017).

Różnorodne zjawiska związane z prorokami i proroctwami w Biblii niekoniecznie są postrzegane w ten sam sposób przez wyznawców funkcjonujących w odmiennych kontekstach kulturowych i historycznych oraz przez twórców opracowań historyczno-krytycznych. Niemniej jednak możliwe jest dokonywanie pewnych porównań na podstawie tego, jak różne społeczeństwa oraz kultury konceptualizują tłumaczy (interpretatorów) oraz ich interpretację natchnionej wiedzy. W ujęciu religijnym rolę tłumacza może przyjąć zarówno jednostka jak i grupa, która twierdzi, że posiada dostęp do prawidłowego zrozumienia wiedzy nadprzyrodzonej. Ta ostatnia może odnosić się przykładowo do przepowiedni, legitymizacji władzy (autorytetu) czy krytyki społeczeństwa. W ujęciu świeckim podobne etykietowanie (nawet jeśli posiada charakter ironiczny) może mieć miejsce w odniesieniu do grupy lub jednostki przewidującej wydarzenia polityczne lub globalne katastrofy na podstawie analizy danych socjologicznych lub naukowych. Przykładowo, Donald Trump miał potępić klimatycznych ‘proroków zagłady’ podczas Światowego Forum Ekonomicznego w styczniu 2020 r. (BBC). W podobny sposób postacie związane z kontrkulturą mogą być postrzegane jako prorocy, ponieważ są uważani za głosicieli niewygodnych prawd na temat społeczeństwa lub klasy rządzącej, co często widoczne jest w przypadku niektórych amerykańskich komików (np. Lenny’ego Bruce’a, Billa Hicksa, czy George’a Carlina). Zjawiska takie jak astrologia czy horoskopy, które mogą, aczkolwiek nie muszą, odwoływać się do zjawisk nadprzyrodzonych, w wielu punktach pokrywają się z ujęciami religijnymi i świeckimi. Osoby, które się nimi zajmują także roszczą sobie pretensje do możliwości ustalenia wiedzy o przyszłości oraz do przedstawiania szerszej publiczności swojej autorytatywnej interpretacji dotyczącej nadchodzących wydarzeń. (W celu zapoznania się z międzykulturowymi badaniami dotyczącymi proroctw, uwzględniającymi zarówno perspektywę religijną jak i świecką, zob. np. Harvey i Newcombe 2013).

section link

Bibliografia

Atkinson, James. 1984. “Martin Luther: Prophet to the Church Catholic.” Scottish Journal of Theology 37 (3): 313–27.

Balserak, Jon. 2014. John Calvin as Sixteenth-Century Prophet. Oxford: Oxford University Press.

BBC. 2020. “Davos: Trump Decries Climate ‘Prophets of Doom’ with Thunberg in Audience.” 21 January 2020. https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-51189430.

Gallagher, Eugene V. 2010. “Extraterrestrial Exegesis: The Raëlian Movement as a Biblical Religion.” Nova Religio 14 (2): 14–33.

Grabbe, Lester L. 2010. “Shaman, Preacher, or Spirit Medium? The Israelite Prophet in the Light of Anthropological Models.” In Prophecy and the Prophets in Ancient Israel, edited by John Day, 117–32. London: T&T Clark.

Harvey, Sarah, and Suzanne Newcombe, eds. 2013. Prophecy in the New Millennium: When Prophecies Persist. Aldershot: Ashgate.

Kelle, Brad E. 2014. “The Phenomenon of Israelite Prophecy in Contemporary Scholarship.” Currents in Biblical Research 12: 275–320.

Nissinen, Martti. 2017. Ancient Prophecy: Near Eastern, Biblical, and Greek Perspectives. Oxford: Oxford University Press.

Rangiwai, Byron. 2017. “Māori Prophetic Movements as Sites of Political Resistance: A Critical Analysis.” Te Kaharoa: The e-journal on Indigenous Pacific Issues 10 (1): 130–92.

Watt, Diane. 1997. Secretaries of God: Women Prophets in Late Medieval and Early Modern England. Cambridge: D.S. Brewer.

section link

Informacje o artykule

Oryginalny artykuł w języku angielskim:

CenSAMM. 2021. "Prophets and Prophecy." In James Crossley and Alastair Lockhart (eds.), Critical Dictionary of Apocalyptic and Millenarian Movements. 15 January 2021. Retrieved from www.cdamm.org/articles/prophecy.

Article information

CenSAMM. 2021. "Prorocy i Proroctwo (Polish translation/polskie tłumaczenie)." w James Crossley i Alastair Lockhart (red.) Krytyczny słownik ruchów apokaliptycznych i millenarystycznych (Critical Dictionary of Apocalyptic and Millenarian Movements). 15 marca 2023. Uzyskane z www.cdamm.org/articles/polish-prorocy.

Downloaded: 2024-10-13

Provided under Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0

Share Article

Citation

144,000

144,000 refers to a belief in an elect group, often at end times or in an imminent transformation of the world. The usage typically derives from the book of Revelation. In Revelation 7:1–8, 144,000 refers to the twelve tribes of Israel who have the seal of God on their foreheads. They are also presented as virgins, blameless, ‘redeemed from the earth’, and expected to sing a new song at Mount Zion (Revelation 14:1–5).

Apocalypticism

In popular usage, 'apocalypticism' refers to a belief in the likely or impending destruction of the world (or a general global catastrophe), usually associated with upheaval in the social, political, and religious order of human society—often referred to as an/the 'apocalypse'. Historically, the term has had religious connotations and the great destruction has traditionally been seen as part of a divine scheme, though it is increasingly used in secular contexts. See the Apocalypticism article for a more detailed discussion.

Armageddon

In popular use, ‘Armageddon’ involves ideas of great cataclysmic events or conflict. The term has long been used to refer to a future battle or ongoing war at the end of time or civilization, whether understood generally as a cataclysmic final battle or specifically as a battle at a place called Megiddo (a location in modern Israel), or a more flexible understanding of Megiddo as a coded reference to an alternative location. ‘Armageddon’ derives from the book of Revelation where it appears just once (Revelation 16:16) with reference to the location of a great cosmic battle associated with the end times. See the Armageddon article for a more detailed discussion.

Beast of the Apocalypse

In popular terms, the 'Beast' or the 'Beast of the Apocalypse' refer generally to a violent and destructive creature that emerges at end times. Such understandings of an end-time beast or beasts derive from the book of Revelation (also called the The Apocalypse) and its long and varied history of interpretation. Revelation refers to 'beasts' on different occasions, including beasts in opposition to God: one emerging from the sea or a pit (Revelation 11:7; 13:1; 17:8; cf. Daniel 7), one from the earth (Revelation 13:11), and another scarlet in colour (Revelation 17:3). The beast from the earth is also associated with the number 666 (alternatively: 616) (Revelation 13:18) and Revelation 19:20 claims that the beast will 'thrown alive into the lake of fire that burns with sulfur' (New Revised Standard Version).

Eschatology

‘Eschatology’ concerns the study of end times and is derived from the Greek term ἔσχατος (eschatos), meaning ‘final, ‘last’, ‘end’, etc. Eschatology is a label that can incorporate a cluster of related beliefs which differ according to tradition (e.g., end of the world, resurrection, regeneration, Day of Judgment, Antichrist).

Kingdom of God

In the Bible, the ‘Kingdom of God’ (sometimes synonymous with the ‘Kingdom of Heaven’) refers to notions of ruling and kingship which are often understood to have a spatial or territorial dimension, whether in heaven or on earth. According to the book of Daniel, such ‘kingdom’ language is used to describe the claim that God rules the universe eternally (Daniel 4:34) but will also intervene in human history to establish a kingdom for his people (Daniel 2:44). According to the Gospels, Jesus predicted the coming Kingdom of God or Heaven and these predictions have been influential in the history of speculations about end times or the benefits of the kingdom being experienced in a present time and place. Across different traditions, such language has also been used to describe communities deemed holy or places deemed sacred, as well as being understood with reference to personal or ‘spiritual’ transformation.

Messianism

Messianism refers to ideas about a redeemer figure or figures who transform the fortunes of a given people or the world as a whole. The term ‘Messiah’ is derived from the Hebrew משיח (mashiach), meaning ‘anointed one’. In the Old Testament/Hebrew Bible, it is a term used to denote people such as kings, priests and prophets anointed to carry out their duties on behalf of God. In early Judaism, the term took on a more precise meaning as a future redeemer figure, including a king in the line of David. New Testament texts made such clams about Jesus where a Greek equivalent of the Hebrew, Χριστός (christos), became part of his name: Jesus Christ.

Millenarianism

In popular and academic use, the term ‘millenarianism’ is often synonymous with the related terms ‘millennialism’, ‘chiliasm’ and ‘millenarism’. They refer to an end-times Golden Age of peace, on earth, for a long period, preceding a final cataclysm and judgement—sometimes referred to as the 'millennium'. The terms are used to describe both millenarian belief and the persons or social groups for whom that belief is central. ‘Millennialism’ or ‘chiliasm’ are chronological terms derived from the Latin and Greek words for ‘thousand’. They are commonly used to refer to a thousand-year period envisaged in the book of Revelation (20:4–6) during which Christ and resurrected martyrs reign prior to the final judgment. More recently the terms have been used to refer to secular formulas of salvation, from political visions of social transformation to UFO movements anticipating globally transformative extra-terrestrial intervention. See the Millenarianism article for a more detailed discussion.

Prophecy

‘Prophecy’ can be broadly understood as a cross-cultural phenomenon involving claims of supernatural or inspired knowledge transmitted or interpreted by an authoritative recipient, intermediary, or interpreter labelled a ‘prophet’. The term is also used in a more general and secular way to refer to individuals who simply predict or prognosticate future events, or those leading principled causes or in pursuit of a particular social or political vision without any special association with inspired or supernatural insight. The language of ‘prophet’ and ‘prophecy’ in English derives from the Greek προφητης (prophētēs) found in the Greek translations of the Hebrew Bible/Old Testament and in the New Testament. See the Prophets and Prophecy article for a more detailed discussion.

Son of Man

‘Son of man’ simply means ‘man’ in biblical Hebrew and Aramaic and is a title for Jesus in the Greek New Testament. While the ancient idiom is gendered, some scholars prefer to bring out the generic implications and reflect inclusive language today in their English translations (e.g., 'son of a human being', 'son of humanity'). The phrase sometimes took on a more titular function before Jesus because of the book of Daniel. In Daniel 7, Daniel is said to have had a vision of four destructive beasts representing four kingdoms and who stand in contrast to a human-like figure—‘one like a son of man’. The ‘Ancient of Days’ then takes away the power of the beasts and Daniel sees ‘one like a son of man’ approaching, ‘coming with the clouds of heaven’ (Daniel 7:13; New International Version). Daniel 7 claims that this ‘son of man’ figure will be given ‘authority, glory and sovereign power’, ‘all peoples’ will worship him, and his kingdom will be everlasting. The precise identification of the ‘one like a son of man’ in Daniel 7:13 is not made explicit and there has been a long history of identification with a variety of candidates in apocalyptic and millenarian movements, sometimes without reference to the book of Daniel.

Zion

‘Zion’ is an alternative name for Jerusalem and the ‘city of David’ (2 Samuel 5:7; 1 Kings 8:1; 1 Chronicles 11:5; 2 Chronicles 5:2), though it is also used with reference to Israel. Zion can also refer to ‘Mount Zion’, a hill located in Jerusalem which was the site of the Jewish Temple (destroyed 70 CE) and is the site of the al-Aqsa Mosque. Zion and Mount Zion are sometimes interpreted as coded references to an alternative geographical location or to something ‘spiritual’ and otherworldly. In some religious traditions, Zion plays a central role in expectations about end times or the benefits associated with end times being fulfilled in the present.